PTP 69/ZG/16
Szanowny Pan
Łukasz Piebiak
Podsekretarz Stanu
w Ministerstwie Sprawiedliwości
Szanowny Panie Ministrze,
Polskie Towarzystwo Psychologiczne przesyła swoje uwagi do projektu Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 maja 2016 roku w sprawie badań lekarskich i psychologicznych kandydatów do objęcia urzędu sędziego. Zaproponowane w projekcie zmiany w sposób precyzyjny poprzez korektę językową określają kto może wykonywać badania psychologiczne i lekarskie kandydatów do stanowiska sędziego. Jednocześnie uważamy, że nowelizacja tego rozporządzenia jest okazją do przeprowadzenia istotnych zmian w jego treści. Swoje uwagi wielokrotnie zgłaszaliśmy, ostatnio w listopadzie 2015 roku.
Uwagi ogólne
W zakresie badań psychologicznych podstawową wątpliwość budzi wskazanie że psychologiem uprawnionym do wykonywania badań sędziów jest psycholog przeszkolony i przygotowany do badań osób starających się o pozwolenie na broń. Jest to całkowite nieporozumienie. Celem badań psychologicznych osoby starającej się o zezwolenie na posiadanie broni jest wyłącznie zapewnienie bezpieczeństwa jej i innych ludziom. Jest oczywiste, że psychologowie uprawnieni i przygotowani do takich badań nie uzyskują automatycznie kompetencji do badania sędziów. Określenie zakresu przygotowania profesjonalnego psychologów do prowadzenia badań diagnostycznych sędziów wymagałoby odrębnych prac merytorycznych.
Odrębnym problemem jest konieczność określenia statusu zaświadczenia psychologicznego. Czy ma ono walor rozstrzygający i musi wskazywać na brak przeciwskazań, by kandydat podjął pracę sędziego? Jeśli tak, to dlaczego nie przewidziano procedury odwoławczej? Czy oznacza to, że zaświadczenie, mające jednak formę orzeczniczą, nie ma żadnej mocy prawnej, ponieważ badany, który uzyska negatywny wynik nie ma możliwości odwołania się i przeprowadzenia ponownego badania?
Tekst rozporządzenia z 19 września 2014 roku (Dz.U. 2014,1293) zawiera także szereg błędnych merytorycznie rozwiązań w zakresie badań psychologicznych, wielokrotnie sygnalizowaliśmy, iż część przepisów jest nieprecyzyjnie lub błędnie sformułowana.
- W § 3 ust.2 sformułowano zakres badania psychologicznego, który zawiera nieprecyzyjne i błędne sformułowania. Psycholog nie określa cech osobowości badanego, a jedynie charakteryzuje osobowość wykorzystując przeprowadzone badania diagnostyczne. Funkcjonowanie poznawcze a także społeczne nie jest częścią osobowości. Każdy człowiek, o ile nie jest niepełnosprawny intelektualnie, ma zdolność podejmowania decyzji oraz zdolność oceniania sytuacji. Psychologowie nie wypracowali adekwatnych narzędzi diagnostycznych w omawianym zakresie, ani takich metod, by można było postawić pełną i odpowiedzialną diagnozę jak podejmowana może być decyzja na sali sądowej. Proponujemy następujące sformułowanie:
3.1. Badania psychologiczne kandydata obejmują zróżnicowane procedury: wywiad bezpośredni i obserwację, oraz zastosowanie testów psychologicznych spełniających warunki standaryzacji, obiektywizmu, normalizacji, rzetelności i trafności.
2. Na podstawie wyników badań, o których mowa w ust. 1, psycholog uprawniony diagnozuje osobowość, sprawność procesów poznawczych oraz kompetencje społeczne kandydata, i na tej podstawie orzeka o istnieniu lub braku ew. przeciwwskazań do pełnienia funkcji sędziego przez kandydata. - § 5 ust. 1 zobowiązuje psycholog do wydania zaświadczenia „ o zdolności kandydata do pełnienia obowiązków sędziego w zakresie predyspozycji i umiejętności psychologicznych...” Dopiero dopracowanie merytoryczne zakresu badań psychologicznych pozwoli odpowiedzieć na pytanie, jakie predyspozycje psychologiczne powinien mieć kandydat na sędziego. Pojęcie zaś umiejętności psychologicznych jest całkowicie błędnie wprowadzone. Proponujemy, by w zaświadczeniu psycholog wskazywał na brak przeciwwskazań psychologicznych do objęcia urzędu sędziego.
- § 5 ust 2 odnosi się do zaświadczeń wydawanych badanemu przez psychologa. Określono, że kandydatowi wydaje się zaświadczenie wraz z wynikami badań. Badanie psychologiczne kończy się diagnozą wybranych obszarów, diagnoza ta jest wynikiem badania. Taki właśnie wynik badania powinien być przekazywany wraz z zaświadczeniem. Proponujemy taki zapis w tekście rozporządzenia, ponieważ żadnych materiałów źródłowych ( kwestionariusze, testy notatki z wywiadu i obserwacji) nie udostępnia się laikom. Materiały te są objęte tajemnicą zawodową zagwarantowaną w ustawie o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów ( Dz. U. z 2001 Nr 763 poz. 763 z póz. zm.) Znaczenie poszczególnych badań testowych może być interpretowane tylko w kontekście całości materiału diagnostycznego oraz teorii psychologicznej związanej z daną metodą. Jedynym wynikiem badania, który psycholog powinien przekazać badanemu jest całościowa opinia charakteryzujące jego funkcjonowanie w omawianych zakresach jest to uzasadnienie zaświadczenia o braku przeciwwskazań psychologicznych do podjęcia roli asesora sądowego. Proponujemy zapis:
5.1. Psycholog uprawniony ……, wydaje zaświadczenie o braku przeciwwskazań do pełnienia obowiązków sędziego w zakresie funkcjonowania osobowościowego kandydata, oraz w zakresie jego sprawności poznawczej i kompetencji społecznych.
2. Zaświadczenie psychologiczne wraz z opisem przeprowadzonych badań wydaje się kandydatowi. - W rozporządzeniu nie przewidziano także żadnych opłat ani dla lekarzy ani dla psychologów. Psychologowie uprawnieni, a więc wpisani do rejestru komendanta wojewódzkiego Policji wykonują badania w gabinetach prywatnych i wszystkie akty prawne, zgodnie, z którymi je prowadza zawsze posiadają określone stawki wynagrodzenia. Czy brak w tym rozporządzeniu takiego przepisu jest celowy i można przyjąć, że wysokość opłaty za badanie jest taka sama jak przy badaniach osób starających się o zezwolenie na broń? Informacja taka jest konieczna tak dla kandydatów na sędziów jak i dla psychologów.
Szanowny Panie Ministrze,
Przekazując te uwagi wyrażam głębokie zaniepokojenie faktem, że mimo protestów i uwag Polskiego Towarzystwa Psychologicznego od 13 lat obowiązywał dalece niedopracowany akt wykonawczy, dotychczas dotyczył badań kandydatów do objęcia urzędu sędziego. Obecnie obowiązujący akt zawiera w sobie te wszystkie błędne rozwiązania, na które zwracaliśmy uwagę poprzednio. Szkodliwe zapisy Rozporządzenia uniemożliwiają postawienie diagnozy psychologicznej w sposób odpowiedzialny i jednocześnie narażają kandydatów na sędziów w na niepotrzebny stres związany z badaniem, którego wartość diagnostyczna jest niewiadoma, a często wątpliwa ze względu na brak merytorycznych kryteriów.
Ponawiam gotowość merytorycznej współpracy Towarzystwa przy określeniu celu badania psychologicznego kandydatów do urzędu sędziego (określenie zakresu badania) oraz wskazania koniecznych umiejętności i kompetencji diagnosty.
Z wyrazami szacunku
Dr Małgorzata Toeplitz-Winiewska
Przewodnicząca
Polskiego Towarzystwa Psychologicznego
